Monumenten
Rotterdam is een stad met een eigen uniek karakter dat door de eeuwen heen gevormd en gegroeid is.
Gebouwd en aangelegd erfgoed
Dat unieke karakter is gevormd door de geschiedenis.
Gemaakt door alle ruimtelijke, economische, sociale en culturele ontwikkelingen tot vandaag.
Het is de basis van het verhaal van de stad en het vertrekpunt voor de toekomst.
Het Rotterdams gebouwde en aangelegde erfgoed is heel belangrijk.
De geschiedenis blijft zo zichtbaar, voelbaar en herkenbaar.
De combinatie van verhalen, bouwwerken en de specifieke Rotterdamse ruimte maken de stad uniek.
Hoe we omgaan met het gebouwde en aangelegde erfgoed van de stad staat in de Erfgoedagenda Rotterdam.
Dit erfgoedbeleid van de stad zorgt dat de verschillende perioden in de geschiedenis van de stad zichtbaar blijven.
En dat de belangrijke onderdelen ervan bewaard blijven voor toekomstige generaties.
In een uitvoeringsagenda staat aan welke thema’s en projecten de gemeente de komende vier jaar werkt.
Het college van B en W heeft op 16 mei 2023 de Erfgoedagenda vastgesteld, lees hier wat erin staat: Erfgoedagenda Rotterdam en uitvoeringsagenda 2023-2027. Link opent een externe pagina (PDF, Gemeenteraad.rotterdam.nl).
Rotterdams Erfgoed
Om het erfgoed goed te bewaren worden verschillende soorten bescherming gebruikt.
Rotterdam heeft een internationaal UNESCO-Werelderfgoed, rijksmonumenten, beschermde stadsgezichten en gemeentelijke monumenten.
We vinden ook dat sommige panden zo beeldbepalend en kenmerkend voor een wijk zijn dat ze in het bestemmingsplan een dubbelbestemming ‘cultuurhistorie’ hebben gekregen.
Wilt u weten of uw pand een monument is?
> Bekijk de Monumentenkaart | Gemeente Rotterdam. Link opent een externe pagina
> Zoek in het Monumentenregister Rotterdam. Link opent een externe pagina
Rotterdam heeft één uniek gebouw dat op de UNESCO-Werelderfgoedlijst staat: de Van Nellefabriek.
De fabriek is één van de mooiste voorbeelden van Het Nieuwe Bouwen in Nederland. Het gebouw symboliseert daarnaast de verbeterde werkomstandigheden voor de arbeiders in de twintigste eeuw.
In het ontwerp van de Van Nellefabriek werd veel aandacht besteed aan licht, lucht en ruimte.
En er waren verschillende voorzieningen voor de arbeiders zoals een bibliotheek en een aantal sportvelden.
In de periode van 2002 tot 2006 is de fabriek herbestemd.
Op 21 juni 2014 werd de Van Nellefabriek in Rotterdam onderscheiden met de status UNESCO- Werelderfgoed. Link opent een externe pagina.
Dit betekende een wereldwijde erkenning van de unieke en universele waarde van deze fabriek.
U kunt de Van Nelle Fabriek via een begeleide tour bezoeken. Reserveren kan via ‘Urban Guides. Link opent een externe pagina’ of het Chabot Museum. Link opent een externe pagina.
Rotterdam heeft meer dan 600 rijksmonumenten. Dat zijn panden die van nationaal belang zijn.
Voorbeelden van rijksmonumenten zijn het stadhuis, het Park, Hotel New York en de voormalige militaire stelling Vinetaduin in Hoek van Holland.
Alleen de minister van OCW kan een gebouw of landschap aanwijzen als beschermd rijksmonument.
Het College van burgemeester en wethouders adviseert de minister hierin.
Rijksmonumenten staan in het Monumentenregister. Link opent een externe pagina.
Het gemeentebestuur kan gemeentelijke monumenten aanwijzen.
Voorbeelden zijn de Kubuswoningen, het Oogziekenhuis aan de Schiedamse Vest, en het oude Tramhuisje op het Hermesplantsoen.
Ook andere soorten bouwwerken, een groenaanleg of een kunstwerk kunnen als gemeentelijk monument worden aangewezen.
Voorbeelden zijn De Noorderbrug, de Rooms Katholieke begraafplaats Crooswijk, of het kunstwerk van Henry Moore aan het Weena.
Voor rijksmonumenten en gemeentelijke monumenten geldt een vergunningplicht bij verbouwingen van of andere ingrepen.
Voor informatie over de vergunningsprocedure en bij vragen kunt u zich melden bij bureau monumenten en cultuurhistorie door een e-mail te sturen naar bwt-monumenten@rotterdam.nl. Link opent een externe pagina.
Gemeentelijke monumenten staan in het Monumentenregister van de gemeente. Zoek hier in het Monumentenregister. Link opent een externe pagina.
Rotterdams monumentenschildje
We willen ons erfgoed beter zichtbaar maken in de stad.
Daarom zijn er Rotterdamse monumentenschildjes.
Voor de gemeentelijke monumenten is samen met de ANWB een Rotterdamse versie gemaakt.
De monumenten die in bezit zijn van de gemeente hebben erfgoedschildjes. Particuliere eigenaren van monumenten zijn uitgenodigd om ook een schildje aan te brengen.
Zij kunnen het schildje gratis krijgen bij bureau Monumenten en Cultuurhistorie door een e-mail te sturen naar bwt-monumenten@rotterdam.nl. Link opent een externe pagina.
Er zijn panden die een belangrijke beeldbepalende waarde hebben in een buurt of wijk. Maar niet in aanmerking komen voor een status als gemeentelijk monument of rijksmonument.
Cultuurhistorische Verkenningen
Beeldbepalende panden worden gekozen door onderzoeken in het gebied. Die onderzoeken noemen we Cultuurhistorische Verkenningen.
De onderzoeken kijken naar de bestaande kenmerken van wat er gebouwd is. En naar de culturele geschiedenis die daar bij hoort.
De bedoeling is dat zulke panden behouden en herkenbaar blijven.
Daarvoor worden deze panden in het bestemmingsplan voorzien van een dubbelbestemming cultuurhistorie.
De dubbelbestemming gaat uit van een ‘behoud, tenzij …’ principe.
Dat betekent dat sloop of gedeeltelijke sloop alleen kan met een omgevingsvergunning.
Er kunnen nog meer voorschriften opgenomen worden. Voorwaarden die het behoud van de cultuurhistorische waarde van deze panden, pleinen, groen en wegen beschermen.
Kijk voor de actuele bestemmingsplannen op ruimtelijkeplannen.nl. Link opent een externe pagina.
Een beschermd stadsgezicht is een gebied met bijzondere kwaliteiten.
Het gaat dan niet om één gebouw, maar om een heel gebied met gebouwen, straten en groen.
Een gebied waarvan de aanleg, de samenhang en de bebouwing belangrijk is in onze culturele geschiedenis.
Rotterdam wil dat het karakteristieke van deze gebieden de basis is. Ook voor nieuwe ontwikkelingen.
Want er mogen in een beschermd stadsgezicht wel nieuwe dingen. Alleen dan met regels over de culturele geschiedenis.
In Rotterdam zijn 9 rijksbeschermde stadsgezichten.
Bijvoorbeeld het Noordereiland, het RDM-terrein met tuindorp Heijplaat en de stadswijk Blijdorp.
De beschermde stadsgezichten worden benoemd door de minister van OCW.
En krijgen hun bescherming door het bestemmingsplan. Dit plan is vastgesteld door de gemeenteraad van Rotterdam.
Meer informatie over de beschermde stadsgezichten en een omschrijving van de waarden van het gebied staat op de website van de Rijksdienst voor het Cultureel Erfgoed. Link opent een externe pagina.
Speciaal voor bewoners van de beschermde stadsgezichten hebben we een handleiding gemaakt.
Deze handleiding geeft praktische tips over werkzaamheden die veel voorkomen aan panden in beschermde stadsgezichten.
De gids kunt u downloaden op de pagina Handleiding onderhoud en verbouwing beschermd stadsgezicht aanvragen.
U kunt de handleiding ook aanvragen door een e-mail te sturen naar bwt-monumenten@rotterdam.nl. Link opent een externe pagina.
De wederopbouwperiode was zeer belangrijk voor onze stad. Het is een belangrijke en herkenbare tijd in de geschiedenis van de stad.
De Rijksdienst voor het Cultureel Erfgoed heeft 30 gebieden benoemd die belangrijk zijn voor de wederopbouw van Nederland.
Die gebieden liggen door heel het land.
Rotterdam heeft 2 van deze gebieden uit de periode 1940-1965.
Dit zijn de hoogbouwzone in Ommoord en de Oostelijke binnenstad.
Het Hoogkwartier en de wijk Wereldhaven, tussen de Goudsesingel en de Warande en een deel van het Laurenskwartier zijn delen van de Oostelijke binnenstad.
Om deze 2 wederopbouwgebieden te versterken, worden de historische kwaliteiten van de betreffende gebieden geborgd in het bestemmingsplan en kunnen er welstandscriteria voor worden opgesteld.
Op deze wijze kan er voortgebouwd worden op de specifieke architectonische kwaliteiten in deze gebieden.
Klik hier voor meer informatie over de 2 wederopbouwgebieden op de website van de Rijksdienst voor het Cultureel Erfgoed. Link opent een externe pagina.
Behoud en instandhouding
Voor monumenten gelden landelijke regels en gemeentelijke regels.
In de Erfgoedwet 2016. Link opent een externe pagina staan de regels voor de bescherming van rijksmonumenten.
In de Erfgoedverordening Rotterdam 2020. Link opent een externe pagina staan de regels voor gemeentelijke monumenten.
Wilt u een rijksmonument of gemeentelijk monument wijzigen, verstoren, slopen of verplaatsen?
Dan hebt u een omgevingsvergunning voor het onderdeel monumenten nodig.
Ook voor veranderingen in het pand kan een vergunning nodig zijn.
Bijvoorbeeld als er monumentale waarden in het geding zijn.
U kunt als eigenaar of initiatiefnemer het beste met bureau Monumenten en Cultuurhistorie bespreken of u een vergunning nodig hebt.
Wilt u een pand in een rijksbeschermd stadsgezicht verbouwen, restaureren of slopen? Dan heeft u ook een omgevingsvergunning nodig.
Voor rijksmonumenten geldt een uitgebreide procedure voor grootschalige werkzaamheden, sloop, reconstructie en herbestemming.
Dit kan 26 weken duren met soms een verlenging van zes weken.
Bij deze werkzaamheden vraagt de gemeente ook advies aan de Rijksdienst voor het Cultureel Erfgoed (RCE).
Voor gemeentelijke monumenten en meer eenvoudige ingrepen bij rijksmonumenten geldt een kortere termijn.
Dan volgt u de gewone procedure van acht weken met soms een verlenging van zes weken.
U kunt pas met de werkzaamheden beginnen als u een vergunning heeft aangevraagd en ook gekregen.
U kunt op deze website. Link opent een externe pagina controleren of u een vergunning moet aanvragen.
Let op: Als u de vergunning hebt gekregen dan mag u pas beginnen met de werkzaamheden als de bezwaar- of beroepstermijn van zes weken voorbij is.
Voor normale onderhoudswerkzaamheden aan monumenten hebt u in regel geen vergunning nodig.
Dit zijn werkzaamheden waarmee u behoudt wat er is, zonder wijziging van materiaal, vorm, detaillering, profilering en kleur.
Bijvoorbeeld het overschilderen van houtwerk in dezelfde kleur (zonder het hout kaal te maken), een paar slechte dakpannen vervangen door dezelfde soort of het repareren van goten en regenpijpen.
Voor meer informatie download hier de brochure Vergunningvrij. Link opent een externe pagina.
Duurzaam Rotterdams erfgoed
We vinden het belangrijk dat het erfgoed in de stad behouden blijft.
We hebben ook de ambitie om de stad en haar gebouwen te verduurzamen.
Verduurzaming met behoud van de monumentale waarden is mogelijk, maar is in veel gevallen maatwerk.
Verduurzamende maatregelen moeten altijd afgestemd worden op de karakteristieke waarden van het gebouw.
Lees meer over de mogelijkheden voor verduurzaming in de folder:
Duurzaam010. Link opent een externe pagina is de website over duurzaamheid van de gemeente Rotterdam.
Criteria voor energieopwekkende panelen
Op 4 april 2024 heeft de gemeenteraad van Rotterdam nieuwe criteria voor energieopwekkende panelen in rijksbeschermde stadsgezichten en op monumenten vastgesteld.
Met energieopwekkende panelen worden zonnepanelen, zonnecollectoren en andere energieopwekkende velden bedoeld.
De criteria zijn het toetsingskader voor aanvragen voor energieopwekkende panelen. De nieuwe criteria:
Voor een restauratie of verbouwing van een monument is een plan van aanpak nodig.
Kennis van het monument en de waardevolle elementen van het gebouw is dan belangrijk.
Bij een monument is het principe: behoud gaat voor vernieuwen.
Dat betekent zoveel mogelijk oorspronkelijke kenmerken behouden.
Het betekent niet dat alles in ‘oude staat’ teruggebracht moet worden en dat er niets mag.
Het uitgangspunt is altijd de vraag wat de huidige kenmerken zijn van het monument.
En hoe deze goed gecombineerd kunnen worden met de wensen tot aanpassing.
Een bouwhistorisch- of een cultuurhistorisch onderzoek met een waardenstelling kan zorgen voor meer inzicht.
Inzicht in de bijzonderheden van uw monument en de ruimte voor verandering.
Het is belangrijk dat het onderzoek opgesteld wordt door een onafhankelijke en deskundige partij.
En dat het bouwhistorisch onderzoek voldoet aan de vastgestelde richtlijnen voor bouwhistorisch onderzoek.
Het is ook belangrijk om een goed verbouwingsplan of restauratieplan te hebben.
Richtlijnen bouwhistorisch onderzoek. Link opent een externe pagina.
Rotterdam stimuleert goed onderhoud van beschermde monumenten.
Om eigenaren hierbij te ondersteunen is er een financiële regeling voor gemeentelijk beschermde monumenten.
De regeling heet het Rotterdams Restauratiefonds.
Voor rijksmonumenten bestaan er rijksregelingen.
Het Rotterdams Restauratiefonds is een lening.
De lening is bedoeld voor de kosten die nodig zijn om het monument in stand te houden.
Het gaat dan om restauratiewerkzaamheden.
De regeling is niet voor het normale onderhoud, comfortverbetering en vervanging of onderhoud van technische installaties.
Meer informatie kunt u vinden op de website van het Restauratiefonds. Link opent een externe pagina.
Het College van burgemeester en wethouders kan panden en andere onroerende zaken aanwijzen als gemeentelijk monument.
Het College vraagt eerst advies aan de commissie voor Welstand en Monumenten.
Daarna neemt het College een besluit.
Het liefst wijzen zij gemeentelijke monumenten aan op basis van aanwijzingsprogramma’s waar onderzoek naar gedaan is.
Er zijn nu onderzoeken naar religieus erfgoed, onderwijsgebouwen en naar de architectuur tussen 1965 en 1990.
Kennisontwikkeling en onderzoek
Het erfgoedbeleid wordt gemaakt met de kennis van de geschiedenis van de stad.
Met de ruimtelijkhistorische en bouwhistorische achtergrond van gebieden en gebouwen.
Kennis over het ontstaan van een gebied, het gedachtengoed erachter en de bewoners zorgen voor een grotere waardering voor het gebouwde erfgoed.
Het geeft aanknopingspunten voor ontwikkelingen in de toekomst.
Elk jaar wordt er onderzoek gedaan naar gebieden en wijken, naar bepaalde gebouwen of naar ensembles en thema’s.
Dat onderzoek kan gebruikt worden voor advies bij plannen en ontwikkelingen.
De verschillende projecten staan in de erfgoedagenda en de uitvoeringsagenda.
Rotterdam heeft een Kerkenvisie. In 2023 wordt de visie beoordeeld.
Voor steeds meer eigenaren is het lastig hun gebedshuis in stand te houden.
De gemeente werkt tussen 2020 en 2023 met maatregelen om mee te helpen aan een duurzame toekomst van religieus erfgoed.
Bent u betrokken bij een gebedshuis in Rotterdam en heeft u vragen?
Dan kunt u terecht bij het gemeentelijk loket: religieuzegebouwenSO@rotterdam.nl. Link opent een externe pagina.
Meer ontdekken?
- Alle religieuze gebouwen in Rotterdam zijn te bekijken op deze digitale kaart. Link opent een externe pagina.
- Lokale omroep OPEN Rotterdam maakte in opdracht van de gemeente de serie 'Heilige Huisjes. Link opent een externe pagina'.
- Van 8 tot en met 11 juni 2023: de tweede editie van het stadsprogramma 'Heilige Huisjes. Link opent een externe pagina'.
Scholen zijn onderdeel van het erfgoed van elke Rotterdammer. Ze zijn ook vaak een bijzondere verschijning in de straat.
Na de Tweede Wereldoorlog is vooral gewerkt aan standaardisering en ontwikkeling van snelle bouwmethodes.
Schoolgebouwen van na de oorlog hebben vaak gebouwgebonden kunst.
Van die kunst id de waarde op stedelijk niveau nog niet goed bekend.
Veel schoolgebouwen worden nu verbouwd, getransformeerd of gesloopt.
Dat komt door de huidige eisen aan onderwijsgebouwen en de veranderende manieren van onderwijs.
Er is een thematisch onderzoek naar schoolgebouwen in Rotterdam.
Dat onderzoek brengt de architectonische en cultuurhistorische waarden in beeld.
Dit helpt bij het maken van besluiten voor renovatie, uitbreiding, transformatie en verkoop.
In 2023 en 2024 wordt gewerkt aan de waardering van de ruim 500 schoolgebouwen in Rotterdam.
Een flink deel van Rotterdam is gebouwd tussen 1965 en 1990, de zogenaamde Post 65 periode. De gebouwen en gebieden uit deze periode vragen nu om renovatie, aanpassing en verduurzaming. Het gesprek over de waarde van deze jonge bouwkunst in Rotterdam komt langzamerhand op gang. Daarom is het van belang dat de betekenis van dit (toekomstige) Post 65 erfgoed wordt onderzocht en dat er zorgvuldig mee om wordt gegaan.
Bureau Monumenten en Cultuurhistorie is gestart met een onderzoek en inventarisatie om de kennis over de Post 65 periode te vergroten. Dit maakt het mogelijk om een aantal exemplarische voorbeelden van Post 65 architectuur en stedenbouw te herleiden. Daarnaast resulteert het onderzoek in een afwegingskader voor toekomstige ontwikkelingen en een methodiek voor behoud van dit erfgoed. Naast kennisontwikkeling is het van belang het bewustzijn te vergroten en de betekenis van het Post 65 erfgoed zichtbaar te maken. Op een laagdrempelige manier zal de gemeente het gesprek aangaan over het belang van deze jonge bouwkunst.
Bekijk de Post 65 objecten en structuren. Link opent een externe pagina in Rotterdam.
Cultuurhistorische Verkenningen (CV’s) zijn cultuurhistorische onderzoeken naar de stedenbouw en de architectuur van een wijk.
Deze CV’s bestaan uit een analyse en een cultuurhistorische waardering.
Het is in Rotterdam verplicht om bij gebiedsontwikkelingen en ruimtelijke plannen zoals bestemmingsplannen, de cultuurhistorie van een gebied te onderzoeken.
En een plek te geven in de planvorming en in het bestemmingsplan.
Inmiddels zijn er al voor ongeveer 60 gebieden in Rotterdam cultuurhistorische verkenningen opgesteld.
Deze onderzoeken zijn ook heel interessant om te lezen om zo meer te weten te komen over de historie van de eigen wijk.
De documenten zijn te groot om op de website te plaatsen, maar voor geïnteresseerden zijn ze wel opvraagbaar.
Stuur een e-mail naar bwt-monumenten@rotterdam.nl. Link opent een externe pagina als u een Verkenning (Pdf) wilt ontvangen.
Het document wordt u dan toegestuurd via e-mail.
Kijk of er een onderzoek beschikbaar is voor het gebied waarvoor u een Cultuurhistorische verkenning wilt opvragen op gisweb. Link opent een externe pagina.
Meer informatie
Vragen over alles van Rotterdamse monumenten kunt u per e-mail stellen aan Bureau Monumenten & Cultuurhistorie bwt-monumenten@rotterdam.nl. Link opent een externe pagina.
