Maand van de Ondergrond

Wist u dat er in een handje grond meer bodemdiertjes leven dan dat er mensen op de aarde wonen? Meer dan acht miljard dus! De film Onder het Maaiveld junior is bedoeld voor kinderen vanaf 8 jaar en neemt ze mee op een ondergrondse reis naar allemaal beestjes die ze waarschijnlijk nog nooit gezien hebben.

Het bodemleven speelt een ontzettend belangrijke rol in alles wat groeit en bloeit op onze aarde. En het bijzondere is dat die kleine beestjes ook bij u in de buurt de bodem gezond houden. Na het zien van de film kijken kinderen op een totaal andere manier naar hun eigen omgeving en krijgen ze misschien wel zin om zelf ook aan te slag te gaan. Tegels uit de tuin wippen en de natuur een handje helpen bijvoorbeeld!

Datum: vrijdag 1 november
Tijdstip: 15.00 – 16.30 uur
Locatie: bioscoop Lantarenvenster, zaal 6, Otto Reuchlinweg 996
Geschikt voor kinderen, leeftijd: vanaf 8 jaar

Al 80 jaar verbindt de Maastunnel noord en zuid. Een indrukwekkend monument met een prachtige historie van en voor Rotterdammers.

Tijdens de excursie leert u alle geheimen van de Maastunnel kennen. Bewonder de machtige ventilatoren en kruip onder de roltrappen. Daal af naar het diepste punt van het ventilatiegebouw, dat onder de grond nog groter is dan erboven.

Datum: zaterdag 2 november
Tijdstip: 11.00-12.30 en 14.00-15.30 uur
Locatie: Bezoekerscentrum Maastunnel
Geschikt voor: Vanaf 12 jaar. 
LET OP: Deze excursie is slecht toegankelijk voor mensen met een beperking.

In de bodem onder onze voeten leven letterlijk duizenden verschillende organismen zoals bacteriën, schimmels en bodemdieren. Deze dragen bij aan een werkend ecosysteem, maar hoe precies is voor stedelijke bodems nog weinig bekend. Het onderzoek van Naturalis Biodiversity Center geeft voor het eerst op grotere schaal inzicht in de microbiële biodiversiteit van bodems in Nederlandse steden. Welke organismen daar leven en waarom, en wat hun (mogelijke) functies zijn, wordt in deze lezing toegelicht.

Spreker: Michael Stech van Naturalis
Datum: maandag 4 november
Tijdstip: 15.00 - 15.45 uur
Locatie: Centrale Bibliotheek Rotterdam, Desideriuszaal, Hoogstraat 110
Geschikt voor: iedereen

Biodiversiteit is belangrijk, zowel bovengronds als ondergronds. Sterker nog, een gezonde bodem is de basis van biodiversiteit. Van bacterie tot mol, elk organisme heeft een functie in het voedselweb. Tijdens de lezing 'Nut en noodzaak van een levende bodem in de stad', leert u over een gezonde, levende bodem, over wat er meestal ongezien onder onze voeten gebeurt, en wat dat betekent voor de stad en voor onszelf.

Spreker: Gerald Korthals van Wageningen Universiteit
Datum: maandag 4 november
Tijdstip: 16.00 - 16.45 uur
Locatie: Centrale Bibliotheek Rotterdam, Desideriuszaal, Hoogstraat 110
Geschikt voor: iedereen

Tijdens deze bijeenkomst nemen we u mee in de belangrijkste aspecten van een gezonde en levende bodem.

Wat kunt u verwachten?

Een nematode-expert uit Wageningen en de levende bodem-adviseurs van de gemeente zullen uitleggen hoe we de bodemgezondheid in Rotterdam en omgeving willen verbeteren. Door middel van onderzoek en metingen krijgen we meer inzicht in de beste manieren hiervoor. We werken op een zo duurzaam mogelijke manier, zodat het bodemleven de kwaliteit van de planten en grond in stand kan houden. Hierdoor zullen er minder bestrijdingsmiddelen en onderhoud nodig zijn. We zullen ook kennis delen over hoe u zelf de bodem ‘levend’ kan maken en houden.

Deze onderwerpen komen aan bod:

• Verschillende methodes om de bodemgezondheid te meten;
• Rotterdamse proef met de duurzame bodemverbeteraar ‘Bokashi’;
• Bodemmetingen met behulp van sensoren;
• Uitleg over bodemdieren en hun rol in een gezonde bodem;
• Film: Rotterdamse Bodem
• ... en nog veel meer! 

We hopen dat het een inspirerende middag wordt voor iedereen die interesse heeft in bodemgezondheid en duurzaamheid!

Datum: 5 november
Tijdstip: 15.00 -17.00 uur
Locatie: Natuurhistorisch Museum
Geschikt voor: iedereen

Voor de jongere generatie organiseren we op woensdagmiddag 6 november van 13.00 tot 16.00 uur een speciale kindermiddag in de Gele Keet aan de Galileistraat 33 in M4H. Tijdens deze middag kunnen kinderen van 7 jaar tot en met 12 jaar in drie verschillende groepen (13.00 tot 14.00 uur, 14.00 tot 15.00 uur en 15.00 tot 16.00 uur) op een speelse manier kennismaken met verschillende bodemsoorten. Met een met een edelmanboor gaan ze buiten op zoek naar bodemdieren en bodemsoorten en ontdekken ze welke bodemdieren er te vinden zijn in lokale compost.

Datum: 6 november
Tijdstip: 13.00 tot 14.00, 14.00 tot 15.00 en 15.00 tot 16.00
Locatie: Gele keet, Galileistraat 33 in M4H
Geschikt voor: Kinderen van 7 jaar tot en met 12 jaar

De makers van De Nieuwe Wildernis en De Wilde Stad gaan ondergronds. De film ‘Onder Het Maaiveld’ maakt het ongeziene gezien. De film inspireert en verwondert en geeft inzicht in de bodem. Naast de wereld boven de grond bevolkt door planten, insecten en vogels, maar vooral door mensen, bevindt zich een tweede wereld Een ondergrondse gemeenschap van wortels, larven, wormen, schimmels, bacteriën, amoeben en geleedpotigen.

Het bestaan van deze wereld zal niemand verrassen, maar dat al het leven in die microkosmos druk met elkaar communiceert is ronduit verbazingwekkend. Er zitten meer levende wezens in één theelepel gezonde grond dan er mensen op aarde zijn. We staan op het punt om een grootse draai te maken in de geschiedenis van onze omgang met de natuur en onze bodem. We moeten wel. Boeren moeten om, consumenten moeten verstandiger leven, de industrie moet anders. Maar hoe pakken we dat aan? Hoe leren we verstandiger omgaan met onze bodem?

De film Onder het Maaiveld laat zien wat er moet gebeuren door te focussen op de wereld om ons heen en de fascinerende wereld direct onder onze voeten. Eigenlijk heel bijzonder dat we elke dag over de natuur heen kijken die de basis vormt van ons bestaan op aarde.

Het wordt nog leuker, want een van de makers van de film, Ignas van Schaick, is bij de vertoning aanwezig. Na de film zal hij ook vragen van bezoekers beantwoorden.

Datum: 7 november
Tijd: 15.00 tot 17.00 uur, inloop vanaf 14.30 uur
Locatie: Centrale Bibliotheek Rotterdam, Desideriuszaal, Hoogstraat 110
Geschikt voor: iedereen

Fiets op 8 november mee langs allerlei verschillende soorten stadsbodem in Delfshaven.

Mensen hebben voor een groot deel de bodem van de stad ‘gemaakt’. En afhankelijk van wat zij op bepaalde plekken hebben gedaan, zijn er grote verschillen in bodem en soorten planten. Met een grondboor kijken we ook wat in die bodem zorgt voor gezonde planten en bomen. Of juist niet.

Kortom, wie wil zijn kop in het zand steken en daar wijzer van worden? Startpunt van de fietstocht is Rotterdam CS. Onder leiding van een bodemadviseur maken we een rondje van 1,5 tot 2 uur door Delfshaven.

Datum: 8 november
Tijdstip: 10.00 uur en 13.00 uur
Locatie: start vanaf Rotterdam Centraal
Geschikt voor: iedereen
Let op: neem zelf een fiets mee. 

Elke Rotterdammer spoelt dagelijks zo’n 120 liter vervuild water weg: bij het douchen, na toiletbezoek, tijdens het koken en de afwas, etc. Dit vieze water mag niet direct worden geloosd in singels en rivieren, dus het oppervlaktewater. Dat is namelijk schadelijk voor milieu, mens en dier. Daarom gaat het afvalwater eerst via de riolering naar een rioolwater-

zuiveringsinstallatie. Daar wordt het schoongemaakt en daarna geloosd in de Nieuwe Maas of de Nieuwe Waterweg. In Rotterdam-Zuid gebeurt dit op een unieke locatie: de rioolwaterzuiveringsinstallatie aan de Bonn en Meeswerf in Oud-Charlois.

Rioolwaterzuiveringsinstallatie Dokhaven zuivert daar al sinds 1987 het afvalwater van zo’n half miljoen Rotterdammers en bedrijven. Het is de enige ondergrondse rioolwaterzuivering in Nederland. Op het ‘dak’ is een parkje waar mensen hun hond uitlaten. Zij hebben vaak geen idee wat zich onder hun voeten afspeelt. Bent u benieuwd hoe het zuiveren van afvalwater werkt? Kom dan kijken in deze rioolwaterzuiveringsinstallatie, die al meer dan 35 jaar op volle toeren draait.

Datum: 9 november
Tijd: 9.00 tot 10.30 uur, 11.00 tot 12.30 uur en 13.30 tot 15.00 uur
Locatie: Waterzuivering Dokhaven
Geschikt voor: Iedereen ouder dan 18 jaar. Let op: de locatie is niet toegankelijk voor mensen met een lichamelijke beperking.

LET OP! Uw bezoek is veilig, maar nooit helemaal vrij van risico's. Valt u in een medisch kwetsbare groep, dan is het advies om Dokhaven niet te bezoeken. Denk aan:   

• u bent zwanger of wilt zwanger worden
• geeft borstvoeding 
• u hebt een lagere weerstand 
• uw afweersysteem werkt niet goed.  
• of u hebt andere gezondheidsproblemen.

Het risico dat u tijdens uw bezoek wordt blootgesteld aan micro-organismen, zoals bacteriën, is klein, maar het kan gebeuren. Het kan leiden tot een ziekte, allergie of vergiftiging. Dat kan meteen zijn, maar het kan ook schade op lange termijn veroorzaken.

In de documentaire Droge Voeten Natte Voeten vertellen Filip Braams en Florian Franken op een luchtige wijze, over de ruim 750 jaar lange haat/liefde relatie die Rotterdam heeft met het water.

Datum: 11 november
Tijd: 16.00 - 17.00 uur
Locatie: Centrale Bibliotheek Rotterdam, Desideriuszaal, Hoogstraat 110
Geschikt voor: iedereen

Rotterdam en omgeving ligt onder zeeniveau. Alle regen die valt in Rotterdam Noord en het gebied rond de Rotte moet uiteindelijk weggepompt worden om droge voeten te houden. Dat gebeurt allemaal via het Gemaal Schilthuis aan het Oostplein. Per minuut kunnen we daar zo’n 1.300.000 liter water uit de Rotte naar de Nieuwe Maas pompen, via grote buizen van 200 meter lang die onder het Oostplein lopen, dwars over de metrolijn.

Altijd al een kijkje willen nemen bij dit indrukwekkende gemaal? Wees welkom bij de rondleiding door deskundigen van het waterschap. We vertellen u alles over het watersysteem in Rotterdam en we maken het onzichtbare zichtbaar.

Datum: 11 november
Tijd: 19.30 tot 21.00 uur
Locatie: Gemaal Mr. U.G. Schilthuis
Geschikt voor: iedereen. Let op. Deze plek is minder goed toegankelijk voor mensen met een beperking.

De gemeente Rotterdam heeft een klimaatadaptatieprogramma: Het Rotterdams WeerWoord. Als een van de koplopers in klimaatadaptatie wereldwijd werkt Rotterdam actief aan het aanpassen van de stad en de bijkomende uitdagingen van extremer weer. Maar wat betekent dat precies? En waarom is het zo belangrijk om de stad voor te bereiden op de toekomst? En wat kunt u ervan zien?

Loop mee tijdens een wandeling door de stad en ontdek zelf welke maatregelen Rotterdam neemt om ook in de toekomst een fijne, leefbare plek te blijven.

Datum: 12 november
Tijd: 14.00 tot 16.00 uur
Locatie: start wandeling: Halvemaanpassage 1, Timmerhuis
Geschikt voor: iedereen

De gemeente Rotterdam heeft een klimaatadaptatieprogramma: Het Rotterdams WeerWoord. Als een van de voorlopers op het gebied van klimaatadaptatie in stedelijke gebieden, past Rotterdam zich aan op de steeds extremere weersomstandigheden. Maar wat houdt klimaatadaptatie precies in? En waarom is het zo belangrijk om onze stad weerbaarder te maken voor dit extremere weer?

Tijdens een presentatie over het Rotterdams WeerWoord krijgt u antwoord op deze vragen en komt u alles te weten over het programma. In samenwerking met het Hoogheemraadschap van Schieland en de Krimpenerwaard is er ook een interactieve watertafel die laat zien waarom water en groen zo belangrijk zijn voor een toekomstbestendige stad. Genoeg redenen om u aan te melden!

Datum: 13 november
Tijd: 14.00 tot 16.00 uur. Inloop vanaf 13.30 uur
Locatie: Begane grond, Timmerhuis, Halvemaanpassage 1
Geschikt voor: iedereen

Belangrijke vernieuwing van het afvalwatersysteem in Rotterdam-West van 2025 tot en met 2027.

Het rioolsysteem in een groot gebied in Rotterdam-West moet worden aangepakt. Meer dan honderd jaar geleden is hier een systeem van leidingen aangelegd: de Westlus. De leidingen in deze Westlus zijn aan vervanging toe. Ook moeten de pompen in het gemaal op het Heemraadsplein worden vernieuwd.

Datum: 14 november
Tijd: 15.00 - 15.45 uur
Locatie: Centrale Bibliotheek Rotterdam, Desideriuszaal, Hoogstraat 110
Geschikt voor: iedereen

Hoogbouw maakt dat de bodem daalt. Dat noemen we ‘zetten’. En niet alleen de bodem onder het gebouw zelf zakt. Dat geldt ook voor de omgeving rond het gebouw. Daardoor kunnen andere gebouwen in de buurt beschadigen. En ook stoepen en straten en allerlei voorzieningen onder de grond. Zoals kabels en leidingen en de riolering. Al die hoge gebouwen zorgen er samen bovendien voor dat de stad als geheel zakt.

De lezing gaat over een studie naar de effecten hiervan. De resultaten van de studie laten ook zien hoe de effecten van verschillende hoogbouwprojecten zich opstapelen. En hoe we die effecten in modellen kunnen afbeelden.

Datum: 14 november
Tijd: 16.00 - 16.45 uur
Locatie: Centrale Bibliotheek Rotterdam, Desideriuszaal, Hoogstraat 110
Geschikt voor: iedereen

Onder de grond heeft Rotterdam vele kilometers aan rioolbuizen. Een riool is heel belangrijk voor de gezondheid van de bewoners in een stad. In 1850 was hier een ernstige cholera-epidemie. Dat was een van de redenen om een riool aan te leggen. De gemeente vervangt elk jaar vele kilometers riool omdat de buizen verouderd of verzakt zijn. En we houden steeds meer rekening met de gevolgen van klimaatverandering, zoals hevige regenbuien. Wist u dat de waterberging onder het Museumpark wel 10 miljoen liter water kan opvangen?

Tijdens deze excursie leert u meer over ons riool en waarom dit zo belangrijk is. Ga mee en hoor feitjes en verhalen over de wereld onder Rotterdam.

Datum: 16 november
Tijd: 11.00 tot 12.30 uur, 11.45 tot 13.15 uur, 12.30 tot 14.00 uur, 14.15 tot 15.45 uur
Locatie: Gemaal Westersingel en waterberging Museumpark
Geschikt voor: iedereen. Let op. Deze plek is minder goed toegankelijk voor mensen met een beperking

Al 80 jaar verbindt de Maastunnel noord en zuid. Een indrukwekkend monument met een prachtige historie van en voor Rotterdammers.

Tijdens de excursie leert u alle geheimen van de Maastunnel kennen. Bewonder de machtige ventilatoren en kruip onder de roltrappen. Daal af naar het diepste punt van het ventilatiegebouw, dat onder de grond nog groter is dan erboven.

Datum: 16 november
Tijdstip: 11.00 - 12.30 uur en 14.00 - 15.30 uur
Locatie: Bezoekerscentrum Maastunnel
Geschikt voor: Vanaf 12 jaar. Deze excursie is slecht toegankelijk voor mensen met een beperking.

In Rotterdam staan we voor een enorme opgave: in 2050 willen we CO2-neutraal zijn. Dat heeft grote gevolgen voor de manier waarop we gebouwen van verwarming, koeling en elektriciteit voorzien. Voor het transport en de opslag van deze energiestromen is de bodem erg belangrijk. Graag nemen we u aan de hand van een concreet project mee in de uitdagingen en oplossingen van dit dynamische werkveld, en hoe wij vanuit de gemeente hierin een rol moeten vervullen, om te zorgen dat onze stad nu én straks kan blijven ontwikkelen.

Datum: 18 november
Tijd: 15.00 - 15.45 uur
Locatie: Centrale Bibliotheek Rotterdam, Desideriuszaal, Hoogstraat 110
Geschikt voor: vakspecialisten 

Als we in Rotterdam willen overstappen op schone energie, dan betekent dat nogal wat. Alternatieven voor aardgas vragen veel ruimte in de stad, zowel bovengronds als ondergronds. En die ruimte is daar allebei schaars.

Bij de ontwikkeling van de WAT 3.0-kaart focussen we op die ruimtelijke inpassing en gebruiken we geavanceerde software om te komen tot een zo efficiënt mogelijke verdeling van de ruimte. Deze lezing licht zowel de ontwikkeling van de WAT 3.0-kaart als het gebruik van deze software toe.

Datum: 18 november
Tijdstip: 16.00 - 16.45 uur
Locatie: Centrale Bibliotheek Rotterdam, Desideriuszaal, Hoogstraat 110
Geschikt voor: vakspecialisten 

Jan Dirk Buining: ‘Mijn rol als Programmamanager Aardgasvrij is het doen van onderzoek naar de mogelijkheden van de eventuele aanleg van een warmtenet in Rotterdam Noord. In mijn verhaal leg ik uit hoe zo’n onderzoek verloopt, welke partijen er allemaal bij betrokken zijn en welke uitdagingen er zijn die er met de ondergrond te maken hebben, als het gaat over de inpassing van een nieuw warmtenetwerk in een bestaande, met name oudere buurt, zoals het Oude Noorden.’

Datum: 21 november
Tijdstip: 15.00 - 15.45 uur
Locatie: Desideriuszaal, Centrale Bibliotheek Rotterdam, Hoogstraat 110
Geschikt voor: iedereen 

De sleutel tot het verminderen van graafschade zit in de eigenschap van glasvezel om trillingen waar te kunnen nemen. Voetstappen, auto’s, vrachtwagens, trein en tram hebben ieder een herkenbaar trillingspatroon. Dit geldt ook voor rupsbanden van kranen en zelfs het lichten van tegels in de straat.

We kunnen waarschijnlijk vrij eenvoudig een database maken van al deze soorten trillingen. Als we glasvezel trillingen waarnemen waar bijvoorbeeld gebouwd wordt, kunnen we een kijkje nemen of kabels en leidingen in de grond onbeschadigd blijven. Dit kan een haalbare methode zijn om kabels en leidingen te 'bewaken’ en zo schade te voorkomen. Een straat van circa 15 meter breed kan met 1 vezel beoordeeld worden.

Datum: 21 november
Tijdstip: 16.00 - 16.45 uur
Locatie: Desideriuszaal, Centrale Bibliotheek Rotterdam, Hoogstraat 110
Geschikt voor: iedereen 

Al 80 jaar verbindt de Maastunnel noord en zuid. Een indrukwekkend monument met een prachtige historie van en voor Rotterdammers.

Tijdens de excursie leert u alle geheimen van de Maastunnel kennen. Bewonder de machtige ventilatoren, en kruip onder de roltrappen. Daal af naar het diepste punt van het ventilatiegebouw, dat onder de grond nog groter is dan erboven.

Datum: 23 november 
Tijdstip: 11.00- 12.30 uur en 14.00 - 15.30 uur
Locatie: Bezoekerscentrum Maastunnel
Geschikt voor: Vanaf 12 jaar. Let op: deze excursie is slecht toegankelijk voor mensen met een beperking.

We kunnen het ons niet meer voorstellen, steden die door de stank bijna onbewoonbaar zijn. Toch ligt die tijd nog niet heel ver achter ons. Tegenwoordig heeft in Nederland elk dorp en elke stad rioolsystemen die het huishoudelijk afvalwater verzamelen en afvoeren naar installaties die het zuiveren. Goed voor het milieu en de gezondheid, maar er is wel ruimte in de ondergrond voor nodig. Denk daarbij aan de rioolgangen, kolken, pompputten en persleidingen. Wilt u weten hoe dat zo gekomen is? Ga tijdens de lezing op 25 november mee op een tijdreis door de geschiedenis van de riolering, van ‘putjesscheppers’ tot ‘persleiding’.

Datum: 25 november
Tijd: 15.00 - 15.45 uur 
Locatie: Centrale Bibliotheek Rotterdam, Desideriuszaal, Hoogstraat 110
Geschikt voor: iedereen

Rotterdam is in de jaren ‘40-’45 diverse malen gebombardeerd. Zo ook op de avond van 3 oktober 1941. Toen belandde een bom als blindganger in een woning. De bom maakte dus wel een gat in die woning, maar ontplofte niet. Jarenlang lag deze bom diep in de grond onder het huis. Totdat het nodig was om de fundering van het pand te herstellen. Na onderzoek bleek dat funderingsherstel met het projectiel nog in de grond te gevaarlijk was. Daarom werd besloten om de blindganger te ruimen. Om dit goed te kunnen doen, was het nodig om enkele panden te slopen. Wat er allemaal kwam kijken bij het weghalen van de blindganger hoort u tijdens deze lezing.

Datum: 25 november
Tijd: 16.00 - 16.45 uur
Locatie: Centrale Bibliotheek Rotterdam, Desideriuszaal, Hoogstraat 110
Geschikt voor: iedereen

Hoe gingen de vroegere bewoners van onze streek om met de dreiging van het water? En hoe kunnen bijvoorbeeld landschapsarchitecten en ingenieurs van nu de kennis daarover gebruiken? Onderzoeker Menne Kosian vertelt dinsdag 26 november in een Bibliotheekcollege hoe het combineren van kennis van nu èn uit het verleden een inspiratiebron kan zijn voor een moderne aanpak van de stijging van de zee en het dalen van de bodem.

West-Nederland bestaat vooral uit laaggelegen veengebieden en (grote) steden. In een periode van klimaatverandering, zeespiegelstijging en bodemdaling staat dit typisch Hollandse landschap sterk onder druk. Om het land droog en veilig te houden zijn drastische maatregelen nodig. Maar dat kan ten koste gaan van het karakter en de cultuurhistorische waarde van dit landschap.

Deze bedreigingen zijn echter niet nieuw voor Nederland. Ze begonnen al vanaf het moment dat de Romeinen op grote schaal land gingen ontginnen. Elk menselijk ingrijpen veranderde het landschap sterk en zorgde zelf ook weer voor nieuwe uitdagingen. Mensen moesten daar door de eeuwen heen al oplossingen voor bedenken.

Kennis over deze veranderingen en hoe mensen zich daaraan aanpasten, kan helpen bij het ontwikkelen van oplossingen voor nu, die passen bij ons landschap. We krijgen veel van deze kennis uit archeologisch onderzoek van het landschap en het bestuderen van oude kaarten en schilderijen. Met deze kennis kunnen we erfgoed ook gebruiken voor omgevingsplannen, of als inspiratie voor moderne ingenieurs, ook voor andere gebieden in Nederland.

Om deze kennis op te nemen in de dagelijkse praktijk van waterschappers, planologen, landschapsarchitecten én erfgoedprofessionals, ontwikkelde de Rijksdienst voor het Cultureel Erfgoed in samenwerking met de STOWA, het kenniscentrum van de waterschappen, de methode ‘Stadsgenese’. Het is een manier om samen vorm te geven aan het motto ‘Water, bodem én historie sturend’.

Menne Kosian (1964) studeerde Mediterrane archeologie, oude geschiedenis en logica aan de Vrije Universiteit in Amsterdam. Hij werkt als onderzoeker Ruimtelijke Analyse bij de Rijksdienst voor het Cultureel Erfgoed, in het team Water, Erfgoed en Klimaat. De nadruk in zijn onderzoek ligt vooral bij historische (water)systemen, stedelijke ontwikkeling en landschappen die met de zeevaart te maken hebben.

Datum: 26 november
Tijdstip: 19.30 - 20.30 uur
Locatie: Centrale Bibliotheek Rotterdam / bibliotheektheater, Hoogstraat 110
Geschikt voor: iedereen 

Tot begin negentiende eeuw werden de doden in en rond kerken begraven, maar in 1827 werd begraven binnen de bebouwde kom verboden. De Rotterdamse stadsarchitect Pieter Adams ontwierp daarom een nieuwe begraafplaats, met een neoclassicistische toegangspoort aan de Rotte. De begraafplaats Crooswijk is in juli 1832 in gebruik genomen. Hij is dan nog niet af, maar door een cholera-epidemie heeft Rotterdam een groot aantal doden te begraven.

Er liggen ook ruim 1.000 oorlogsdoden uit de Tweede Wereldoorlog begraven, in vak GG liggen de ruim 550 mensen die omkwamen bij het bombardement.

Het is echt een openbare begraafplaats, zo is er een apart gedeelte voor de begrafenissen van moslims. Hier kunnen zij hun doden binnen 36 uur begraven.

De treurbomen in het park symboliseren het verdriet: zij laten droevig hun takken hangen.

Datum: 26 november
Tijdstip: 11.00 uur en 14.00 uur
Locatie: Algemene Begraafplaats Crooswijk
Geschikt voor: iedereen

Hoe oud is Rotterdam eigenlijk? En hoe weten we dat? Kinderen tussen 7 en 12 jaar kunnen op woensdag 27 november meedoen aan een leuke workshop. Die is in de Centrale Bibliotheek aan de Hoogstraat. Archeologen die in de stad werken, geven antwoord op al hun vragen. En in de bibliotheek staat ook een echte boot. Die boot is meer dan 750 jaar geleden gebouwd door de eerste Rotterdammers.

Er zijn leuke doe- en maakactiviteiten en kinderen kunnen van alles leren over de Rotterdammers van vroeger.  

Datum: 27 november
Tijdstip: 13.30 - 14.30 uur en 15.00 uur - 16.00 uur
Locatie: Centrale Bibliotheek Rotterdam, Desideriuszaal, Hoogstraat 110
Geschikt voor: ongeveer 7 tot 12 jaar

Er waren drie seizoenen van de succesvolle documentaireserie ‘Rotterdam van Onderen’, over de Rotterdamse ondergrond. Ze werden gemaakt door Stichting..en Actie! in opdracht van Open Rotterdam. En van elk seizoen werd de première uitgezonden tijdens de Maand van de Ondergrond. Het was iedere keer een belevenis.

Dit jaar kunt u genieten van een speciale editie: Rotterdam van Onderen - the best of! De makers, kijkers en mensen die meewerkten aan de serie vertellen over hun favoriete afleveringen en fragmenten. En natuurlijk worden die daarna vertoond.

Datum: 28 november
Tijd: 16.00 uur – 17.30 uur
Locatie: Centrale Bibliotheek Rotterdam / Desideriuszaal, Hoogstraat 110
Geschikt voor: iedereen 

Door de hoge gebouwen en moderne architectuur is het moeilijk voor te stellen hoe Rotterdam er vroeger uitzag. Alleen de Laurenskerk herinnert nog aan het middeleeuwse verleden van de stad. Een Rotterdamse archeoloog neemt u bij deze wandeling mee terug in de tijd. Zo hoort u waar archeologen hebben gegraven en wat ze daarbij hebben gevonden. Waarom is er in Rotterdam nog zo veel te ontdekken? En hoe komt het dat de vondsten zo goed bewaard zijn gebleven? Wat hebben we gevonden op het terrein van RottaNova, naast de Markthal?

De wandeling begint voor de ingang van de Centrale Bibliotheek. Op de 3e verdieping van de bibliotheek is het oudste bootje van Rotterdam te zien. Daarna gaan we naar de Tijdtrap in de Markthal en langs de stadsmuur onder station Blaak.

Datum: 29 november
Tijdstip: 16.00 - 17.30 uur
Locatie: ingang van de Centrale Bibliotheek Rotterdam, Hoogstraat 110
Geschikt voor: iedereen/vanaf 8 jaar 

Heel bijzonder! Dat was de vondst van de resten van een boerderij uit de 10e en 11e eeuw in de bouwput van de Markthal, ruim 10 jaar geleden. De opgraving liet ons een kijkje nemen in het dorpje op de oevers van het riviertje de Rotte. Op de plek waar later de stad Rotterdam zou ontstaan. We kennen de naam van dat dorpje: Rotta.

Meestal eindigt een archeologisch onderzoek met een rapport, een tentoonstelling en een stuk of wat lezingen. En daar blijft het dan bij. Maar bij de Rotta-boerderij gebeurde er iets dat bijna nooit gebeurt. De resultaten van de opgraving werden ook gebruikt om de boerderij na te bouwen én in te richten. Wie die boerderij bezoekt, maakt met één stap over de drempel een reis van duizend jaar terug in de tijd.

Rondleiding

De Rotta-boerderij staat in het Archeologisch park Masamuda in de Broekpolder in Vaardingen. Tijdens een rondleiding neemt een archeoloog van Archeologie Rotterdam u mee terug naar de tijden van Rotta. En als u dan later weer voor de Markthal staat, beseft u pas goed wat een enorme ontwikkeling Rotterdam heeft doorgemaakt in de afgelopen duizend jaar.  

Datum: 30 november
Tijdstip: 13.00 uur en 15.00 uur
Locatie: Vlaardingen; de kruising Watersportweg – Klokbekerpad 1, bij de slagboom  
Geschikt voor: iedereen

Een bunker uit de Koude Oorlog voor uw deur: het komt weinig voor in Rotterdam. De Schiebroekselaan heeft een goed verborgen exemplaar, gelegen aan de kant van de Bergweg, bij de bloemenstal. Buurtbewoners zagen in de jaren negentig de waarde van deze plek en zorgden dat deze behouden bleef. Een aantal jaar geleden is de bunker gerestaureerd door vrijwilligers van een bijzondere Rotterdamse stichting. Wat velen zal verrassen: het is helemaal geen bunker…

Datum: 30 november
Tijdstip: er zijn 7 tijdstippen waarin de rondleiding wordt gegeven: 

• 10.30 - 11.15 uur
• 11.15 - 12.00 uur
• 12.00 - 12.45 uur
• 12.45 - 13.30 uur
• 13.30 - 14.15 uur
• 14.15 - 15.00 uur
• 15.00 - 15.45 uur

Locatie: Bunker Schiebroekselaan
Geschikt voor: iedereen
Let op! Voor mensen met een lichamelijke beperking is het niet makkelijk de bunker binnen te gaan. Dat geldt ook voor mensen die bang zijn om in kleine en afgesloten ruimtes te zijn (claustrofobie).   

De Tijdtrap. Link opent een externe pagina is een blijvende tentoonstelling van archeologische vondsten in het trappenhuis en de parkeergarages van de Markthal.

Tijdens deze wandeling komt u langs plaatsen waar middeleeuws Rotterdam nog te beleven is. Met leuke vragen is het een leerzame speurtocht voor jong en oud. 

Download de gratis app izi.TRAVEL voor Apple. Link opent een externe pagina of Android. Link opent een externe pagina, en zoek op 'middeleeuws Rotterdam'.

Het hele jaar is de virtual reality-versie van de monumentale bomenroute beschikbaar in de Must See app. De app is te downloaden in de App Store en Play Store! 
Trek uw wandelschoenen aan en leer meer over het groen in de stad met de wandelroute van ongeveer vier kilometer door het centrum van Rotterdam. 

Kijk ook op Bomenroute | Rotterdam.nl.

Lees meer over klimaatverandering en de rol van bodemdaling en grondwater daarbij in de aanpak van het Rotterdams Weerwoord. Link opent een externe pagina.

Altijd al willen weten hoe de ondergrond van onze stad is opgebouwd en hoe we die ondergrond gebruiken? Kom dan naar de expositie Rotterdam tussen Kabels en Karboon; de stad en haar ondergrond, te zien op de begane grond van het Timmerhuis, Halvemaanpassage 1.

Rotterdam wordt steeds drukker. En omdat de ruimte boven de grond beperkt is, gebruiken we meer en meer de ondergrond voor allerlei zaken. Natuurlijk voor kabels en leidingen, maar bijvoorbeeld ook de ondergrondse fietsenstalling bij het Centraal Station. Het is dus erg belangrijk dat we de ondergrond zien als onderdeel van de openbare ruimte. Dat betekent dat we bij het maken van plannen voor onze stad zo vroeg mogelijk de ondergrond moeten betrekken. Stedenbouwkundigen moeten daarvoor nauw samenwerken met ondergrondspecialisten en ingenieurs.

De expositie Rotterdam tussen Kabels en Karboon maakt de bezoeker bewust van de belangrijke rol die de ondergrond speelt in de ontwikkeling van onze stad. En probeert de verbeelding te stimuleren die nodig is om onze ambities met de ondergrond te realiseren. Daarbij is er ook gedacht aan de jongste bezoekers.