Rioolgemalen
Rioolgemalen pompen afvalwater door het riool. Ze spelen een belangrijke rol in de keten van het verzamelen, transporteren en zuiveren van afvalwater en regenwater.
In Rotterdam zijn 35 zogenoemde bemalingsdistricten. Elk bemalingsdistrict heeft zijn eigen districtgemaal. Dit staat op het laagste punt in het district en pompt afvalwater weg over een lange afstand, of naar een hoger gelegen district. De meeste gemalen hebben elektrische pompen. Uiteindelijk komt het afvalwater, samen met dat van andere districten, in een eindgemaal terecht. Dit eindgemaal vervoert het afvalwater naar een afvalwaterzuiveringsinstallatie.
Voor het transport van afvalwater van en naar de rioolgemalen ligt er ondergronds een uitgebreid netwerk van riolen en persleidingen. Er zijn ook nog ruim 1000 kleine rioolgemalen. Deze liggen bijvoorbeeld bij volkstuinverenigingen of bij huizen op eilanden, en zijn vaak heel onopvallend.
Een rioolgemaal bestaat meestal uit een ontvangstkelder (bassin), een besturingsgebouw of besturingskast en 1 of meerdere pompen.
Een rioolgemaal van binnen
Benieuwd hoe rioolgemaal Westersingel er vanbinnen uitziet? Bekijk dan hieronder de digitale rondleiding. Deze rondleiding neemt u ook mee door de Waterberging Museumparkgarage.
De Centrale Proces- en Regelkamer Water
De meeste gemalen in Rotterdam worden op afstand bediend en bewaakt met behulp van zogenoemde telemetrie. Bij telemetrie controleert een computer vanuit een centrale plek of de gemalen goed werken. Daardoor merken we storingen op tijd op. Ook geeft de computer aan wanneer er preventief onderhoud nodig is. Deze bewaking en bediening doen we in de centrale proces- en regelkamer water (CPRW).
Installaties en renovaties
In gemalen zitten elektrische en mechanische installaties. Een elektrische installatie gaat ongeveer 15 jaar mee, een mechanische ongeveer 30 jaar. Om ze in topvorm te houden, investeren we voortdurend in renovaties. Zo blijven de gemalen up-to-date.
Soms is het moeilijk om aan de juiste vervangende onderdelen te komen als een installatie na 15 of 30 jaar aan renovatie toe is. In dat geval kiezen we ervoor een installatie in zijn geheel te moderniseren en alles te vervangen. We bekijken dan ook alle andere onderdelen van het gemaal en repareren of vervangen alles dat nodig is.
Gemaal van de toekomst
Onze ambitie is om in 2050 in Rotterdam zo goed als klimaatneutraal te zijn. Dat betekent dat we netto geen CO2 meer uitstoten. Daarom passen we gemalen aan tot ‘gemalen van de toekomst’. In zo’n gemaal voeren we meerdere slimme en duurzame aanpassingen door, om minder CO2 uit te stoten en energie te besparen. We plaatsen bijvoorbeeld zonnepanelen, waar dat mogelijk is. Bij renovaties gebruiken we onderdelen die minder energie verbruiken. We kijken dan ook of het mogelijk is om het gemaal duurzaam te verwarmen en koelen met zogenoemde Riothermie, dat is gebruik maken van de wat hogere temperatuur van het rioolwater zelf.
Rioolgemalen in Rotterdam
Het gemaal Krimsloot is in 1968 gebouwd in een structuralistische stijl. Het staat in Hoek van Holland, net zoals het gemaal Kaapweg.
In 1995 en 2013 is het gemaal gerenoveerd.
Het is nu weer toe aan een renovatie van de mechanische en elektrische installaties. Eind 2024 is de start van de werkzaamheden, met als doel om in de zomer van 2025 gereed te zijn. Tijdens de werkzaamheden blijft het gemaal wel doorwerken met een tijdelijke pompinstallatie.
Het gemaal Kaapweg is in 1941 gebouwd in de stijl van de Delftse School.
Dit houdt in dat er toen moderne materialen en bouwtechnieken zijn gebruikt, met traditionele architectonische elementen. Het gemaal staat in Hoek van Holland, net zoals het gemaal Krimsloot.
In 1980, 1995 en 2013 is het gemaal gerenoveerd.
Het is nu weer toe aan een renovatie van de mechanische en elektrische installaties. In de zomer van 2025 beginnen de werkzaamheden, met als doel om eind 2025 gereed te zijn. Tijdens de werkzaamheden blijft het gemaal wel doorwerken met een tijdelijke pompinstallatie.
Architect en directeur van Gemeentewerken G.J. de Jongh bouwde in 1891 het gemaal Westersingel in neorenaissance-stijl. Het gemaal maakte onderdeel uit van het 'Waterproject', waarmee de Rotterdamse stadsarchitect Willem Nicolaas Rose eerder in de 19e eeuw beroemd werd. Met dit innovatieve project loste Rose niet alleen de grote problemen met de Rotterdamse watervoorziening op, hij verrijkte de stad ook met mooie singels.
Rioolgemaal Westersingel pompte het vervuilde water, inclusief dat uit toiletten, door een buis onder de Westzeedijk door naar de Zalmhaven. Het water hoefde dus niet meer een halve dag stil te staan in de singel om pas bij laag water naar de Maas afgevoerd te kunnen worden. Dit maakte een einde aan de verschrikkelijke stank die tussen 1865 en 1890 uit de singel opsteeg. En dat maakte wonen rond de Westersingel veel fijner.
Het afvalwater kwam nog lange tijd ongezuiverd in de Maas terecht. Rond 1950 werd het gemaal omgebouwd naar elektrische aandrijving en in 1986 werd het verder gemoderniseerd. Sinds dat jaar gaat het vervuilde rioolwater via een persleiding onder de Maas naar de rioolzuiveringsinstallatie in de voormalige Dokhaven op de linker Maasoever.
Renovatie
Van 2010 tot 2011 renoveerden we het gemaal opnieuw. Omdat het een monumentale status heeft, behielden we het karakter en de uitstraling van het historische pand.
De renovatie was nodig, omdat de pompinstallatie het einde van zijn technische levensduur had bereikt. We vervingen onder meer de pompen, besturingskasten, elektrische installaties en bedrading. Ook zorgden we voor een grotere pompcapaciteit. Het gemaal is sindsdien ook verbonden met de ondergrondse waterberging onder de Museumparkgarage.
Op de website van Rijksmonumenten.nl vindt u een uitgebreide beschrijving van het gebouw. Link opent een externe pagina.
Rondleidingen in het gemaal
Tijdens de jaarlijkse Open Monumentendag in september en de Maand van de Ondergrond in november kunt u gemaal Westersingel ook van binnen bekijken. Medewerkers van de gemeente geven u tijdens een rondleiding uitleg over de werking van het gemaal en vertellen u over de geschiedenis van het gebouw.
Het gemaal Statensingel staat in de wijk Blijdorp, tussen de Statenweg en Stadhoudersweg. Het is in 1923 gebouwd.
Vroeger had het gemaal op de begane grond onder meer een machinehal en een bergplaats voor de afdeling Plantsoenen. Daarnaast was er een schaftlokaal voor medewerkers van de gemeente en een aantal openbare toiletten. In de kelderverdieping zat een pompruimte en een vuilvisbassin, waar vuil uit het water werd gevist. Tegenwoordig voert het gemaal alleen nog rioolwater af.
Renovatie
Gemaal Statensingel is in de jaren 2009 en 2010 gerenoveerd. In het gemaal stonden oorspronkelijk 4 pompen. Tegenwoordig is 3 stuks genoeg:
- 1 DWA-pomp (droogweerafvoer), met een afvoercapaciteit van 520 m3 per uur
- 2 RWA-pompen (regenwaterafvoer), met een afvoercapaciteit van elk 2.365 m3 per uur
De renovatie was meteen een mooie gelegenheid om de arbeidsomstandigheden van de monteurs en de mensen die de installatie bedienen te verbeteren. Zo kreeg het gemaal een betere hijsinstallatie voor de pompen, en veiligere trappen. De meest in het oog springende verandering was de kleur van de pompinstallaties en het leidingenwerk. Die zijn nu opvallend oranje.
Sinds de renovatie staan de pompen in een horizontale opstelling. Het voordeel hiervan is dat het zogenoemde slakkenhuis van de pomp dichter bij de vloer komt dan bij een verticale opstelling. Het bassin kan daardoor verder worden leeggepompt, waardoor de bergingscapaciteit van het bassin en daarmee het gehele rioolstelsel groter wordt. Een ander voordeel is dat horizontale pompen makkelijker te demonteren zijn. Dat is handig bij onderhoudswerkzaamheden.
Doordat het gemaal nu 1 DWA-pomp en 2 RWA-pompen heeft, werkt het zowel tijdens droog weer als bij regenval.
Droog weer
Bij droog weer komt het huishoudelijk afvalwater uit Blijdorp via gemaal Statensingel het riool in. Het gaat dan om water vanuit het toilet, de douche en de keuken. Het gemaal pompt het water met 520 m³ per uur (520.000 liter) weg. Via een ondergrondse persleiding gaat het naar gemaal Heemraadsplein en vervolgens naar de rioolwaterzuivering in de Dokhaven. De persleiding gaat dus onder de Nieuwe Maas door.
Regenval
Als het regent voert het riool naast het huishoudelijk afvalwater ook regenwater vanaf daken, straten en stoepen aan. Bij regen stijgt het waterpeil in het riool en het bassin van het gemaal. Na meting van dit peil schakelen we om te beginnen 1 RWA-pomp in. Deze pompt het water met 1200 m³ per uur richting de rioolwaterzuivering. Dat is 1,2 miljoen liter water per uur. Als bij hevige regenval het peil blijft stijgen, schakelen we ook de andere RWA-pomp in. Het gemaal kan dan maximaal 2365 m³ per uur verpompen. Dat is bijna 2,4 miljoen liter water per uur.
Monumentaal
Gemaal Statensingel staat sinds 2007 op de gemeentelijke monumentenlijst, vanwege de schoonheid en cultuurhistorische waarde. Door de monumentale status moeten bepaalde kenmerken van het gemaal absoluut behouden blijven. Bijvoorbeeld de oorspronkelijke wandtegeltjes, die bij de renovatie vanachter de schakelkasten tevoorschijn kwamen.
Rioolgemaal Wolphaertsbocht in Charlois heeft geen monumentale status, maar het is wel een prachtig gebouw met veel oude details die bewaard moeten blijven. Oorspronkelijk was het een stoomgemaal. In de jaren ‘80 van de vorige eeuw kreeg het ook een kantoorfunctie. Het werd een uitvalsbasis voor buitendienstmedewerkers van de gemeente.
Gemaal Wolphaertsbocht was vroeger het eindgemaal van de zogenoemde Zuidlus van het Rotterdams riool. Vanuit dit gemaal ging al het afvalwater van Rotterdam-Zuid naar rioolwaterzuivering Dokhaven. Met de komst van de Pleinwegleiding en de 2 extra eindgemalen Zuiderparkweg en Pretorialaan veranderde dit. Daarom kon de pompcapaciteit van Wolphaertsbocht tijdens een grote renovatie in 2011 worden verkleind: van 9.000 m³ naar 4.000 m³ per uur.
In 2011 renoveerden we het gemaal grondig aan de binnenkant en buitenkant. Zo vervingen we onder andere alle mechanische, elektrische en bouwkundige onderdelen van het gemaal. Om de afvoer van afvalwater tijdens deze renovatie te garanderen, plaatsten we een tijdelijke pompinstallatie in het gemaal.
Gemaal Zuiderparkweg is gebouwd in 1941, dichtbij waar later het Ahoy-complex kwam te staan. Dit gemaal werkt met elektrisch aangedreven pompen, die rioolwater van het eigen bemalingsgebied, het zuidelijk gedeelte van Charlois, verpompen. Daarnaast voert het ook rioolwater door uit Oud-IJsselmonde, Lombardijen en Groot-IJsselmonde.
In het Structuurplan 1984 besloot de gemeente om het rioolwater niet meer rechtstreeks te lozen in de Maas, maar naar afvalwaterzuiveringsinstallaties te voeren. Daarom verbouwden we het gemaal toen volledig. In 2008 vernieuwden we de installatie opnieuw, met nieuwe leidingen en pompen, en brachten we nieuw beton aan in het bassin.
Het gemaal pompte tot 2011 naar het gemaal Wolphaertsbocht. Vanaf daar ging het afvalwater verder naar de afvalwaterzuivering Dokhaven. Na de aanleg van de persleiding in de Pleinweg, in 2011, werd het gemaal Zuiderparkweg een eindgemaal, en voert het dus rioolwater rechtstreeks af naar de Dokhaven.
Het gemaal aan de Pretorialaan is in 1899 gebouwd in de wijk Feijenoord, op de hoek van de Putselaan en de Pretorialaan.
De pompen werden in het begin nog met een stoommachine aangedreven. In 1926 werd het gemaal omgebouwd en kwamen er elektrisch aangedreven pompen. In 1984 renoveerden we het gemaal opnieuw grondig. Door het Structuurplan mocht het rioolwater niet meer rechtstreeks naar de Maas, maar moest het naar de afvalwaterzuiveringsinstallatie.
Nog steeds passen we het gemaal regelmatig aan, zodat het over de nieuwste technieken beschikt.
Gemaal Alexanderlaan is gebouwd in 1963, om het riool- en regenwater van de groeiende Alexanderpolder op te vangen. Het gemaal staat in de wijk Oosterflank.
Bij de bouw beschikte het gemaal over pompen die we konden afstellen met een tandwielkast. Inmiddels is het al 2 keer gerenoveerd. Het heeft nu pompen die met een zogenoemde frequentie-omvormer worden aangestuurd, die de meldkamer van de afdeling Water ook op afstand kan bedienen.
Het gemaal Heemraadsplein staat aan de oostkant van het Heemraadsplein in de wijk Nieuwe Westen. Er staat geen hek omheen, dus u kunt het van dichtbij bekijken.
Er zijn 6 grote gemalen (Hoekersingel, Spaansebocht, Westkous, Thurledeweg, Statensingel en West-Sidelinge) die hun afvalwater naar gemaal Heemraadsplein pompen. Daarnaast verwerkt dit gemaal het water uit de eigen omgeving. De 4 pompen van gemaal Heemraadsplein vervoeren het afvalwater naar de afvalwaterzuivering op de Doklaan.
Het gemaal aan de Willem Schürmannstraat is in 1954 gebouwd. Het verving het gemaal aan de Boezemsingel.
In 1982 en 2005 werd het grondig gerenoveerd.
En op dit moment ook weer: we vernieuwen de installatie van het gemaal en de ondergrondse leidingen. Het waterbassin binnen wordt gerenoveerd.
Intussen moet het gemaal wel doorwerken. Daarvoor zijn tijdelijke bovengrondse leidingen aangelegd. En staat er een tijdelijke pompinstallatie in de straat.
De werkzaamheden duren nog tot circa mei 2025.
