Dodenherdenking

Bij dit monument herdenken wij de opvarenden van Nederlandse koopvaardijschepen die tijdens de Tweede Wereldoorlog omkwamen.

• 09.30 uur - Ontvangst bij het monument
• 10.00 uur - Het 'slaan van 4 glazen' op de scheepsbel door Zeekadetkorps Rotterdam
• 10.05 uur - Woord van herdenking door burgemeester Schouten
• 10.10 uur - Kranslegging met koraalmuziek door het Nederlands Douane Orkest
• 10.45 uur - Ontvangst met koffie en thee
• 11.15 uur - Einde

Databank Koopvaardij

De Databank Koopvaardij is op donderdag 4 mei 2023 gelanceerd door Koninklijke Hoogheid Prinses Margriet der Nederlanden, petekind van de Nederlandse koopvaardij, aansluitend op de herdenking bij het Nationaal Koopvaardijmonument 'De Boeg' in Rotterdam.
Deze Databank is gratis en te vinden op de website Databank Koopvaardij | koopvaardijpersoneel40-45.nl. Link opent een externe pagina.

Hier bevinden zich een aantal (ere) graven en monumenten ter nagedachtenis aan de militairen en burgerslachtoffers uit de Tweede Wereldoorlog, maar ook uit andere oorlogen.

• 13.45 uur - Inloop
• 14.00 uur - Plechtige herdenkingsbijeenkomst
• 14.30 uur - Einde herdenkingsbijeenkomst

Erehof van het Verzet

Op 4 mei 1950 is dit monument met vrouwenfiguur van Kees Schrikker onthuld. Het staat op het Erehof omringd door een hoge haag. Aan weerszijden bevinden zich natuurstenen grafstenen voor 52 verzetsmensen.

Korea Monument

De urn die zich op het monument bevindt bevat aarde uit de begraafplaats in Korea waar acht Rotterdammers begraven liggen die in de Koreaanse oorlog (1950 - 1953) omkwamen. Op de urn staat het wapen van hun legeronderdeel.

Indië Monument

Een monument ter nagedachtenis aan de 177 vrijwillige en dienstplichtige Rotterdamse militairen die in de periode 1945 - 1962 omkwamen in Nederlands-Indië en Nederlands Nieuw-Guinea. Op 9 vierkante palen staan de namen van de gevallenen.

Burger Monument

Deze gedenkplaats is het perceel met de stoffelijke overschotten van slachtoffers van het geallieerde bombardement van 31 maart 1943 en later van slachtoffers van de Hongerwinter. De slachtoffers van het bombardement van 1940 zijn hier ook begraven. Na de oorlog zijn veel van deze graven geruimd. Op 14 mei 1965 het beeldhouwwerk ‘Knielende vrouw met duif’ van Cor van Kralingen onthuld.
Aan de achterzijde van het voetstuk zit een bronzen deurtje met het wapen van Rotterdam en de spreuk ‘Sterker door strijd’. Hierachter lag een boekje met de namen van 464 omgekomen burgers. Het is in te zien in het begraafplaatskantoor.

Geallieerden Monument

Hier liggen in totaal 124 Britse, Canadese, Australische en Nieuw-Zeelandse militairen. Zo ook Poolse vliegeniers die tijdens de Tweede Wereldoorlog in Nederland zijn gesneuveld.

Militaire Erehof

Het Militaire Erehof met het monument ‘Vallende Man’ van de Rotterdamse beeldhouwer Cor van Kralingen is geopend op 26 mei 1951. Er staan 102 grafstenen met de namen van de militairen en de datum waarop zij sneuvelden. De meeste vielen tijdens de meidagen van 1940. Afgietsels van het beeld zijn ook later geplaatst op andere erehoven voor Nederlandse militairen in binnen- en buitenland.

Bij dit monument herdenken wij alle Rotterdamse joden die in de Tweede Wereldoorlog door de bezetter zijn weggevoerd en omgebracht.

• 16.00 uur - Ontvangst in de Centrale Hal van het Stadhuis
• 16.10 uur - Aanvang herdenking in de Stadhuistuin
• 16.45 uur - Einde herdenkingsbijeenkomst

Plechtigheid met sprekers in de Laurenskerk met aansluitend een stille tocht naar het Stadhuisplein waar om 20.00 uur twee minuten stilte worden gehouden.

• 18.15 uur - Opening Laurenskerk
• 18.50 uur - Woord van herdenking door burgemeester Schouten
• 19.35 uur - Vertrek stille tocht
  Grote Kerkplein, Oppert, Meent, Coolsingel

Kijk hieronder voor het programma op het Stadhuisplein.

Na afloop van de herdenkingsbijeenkomst in de Laurenskerk is er een stille tocht naar het Stadhuisplein waar om 20.00 uur twee minuten stilte worden gehouden.

• 19.50 uur - Aankomst stille tocht
• 19.58 uur - Kranslegging namens het gemeentebestuur door burgemeester Schouten
• 20.00 uur - 2 minuten stilte
• 20.02 uur - Kranslegging
• 20.32 uur - Einde kranslegging en opening defilé langs het monument

19.15 uur - Kranslegging bij het monument 'De Vallende Ruiter' aan de Mijnsherenlaan

De herdenkingsrede wordt uitgesproken door een lid van het college van burgemeester en wethouders

20.15 uur - Einde

Op 12 maart 1945 halen de Duitsers in alle vroegte 30 mannen uit de gevangenis in Scheveningen op en nog eens 10 die gevangen zaten op politiebureau Haagsche Veer in Rotterdam. Twintig van hen worden om half negen ‘s ochtends doodgeschoten op het Hofplein. Twee uur later worden de andere twintig vermoord op de hoek van de Pleinweg en de Goereesestraat in Rotterdam-Zuid. De fusillade is een wraakactie voor de aanslag op de hoogste functionaris van de Ordnungspolizei en de liquidatie van de Duitse SD'er Rohmer.

De herinnering van de heer Bep van Beek (1941): 'Ik had direct door dat die mannen niet meer leefden'

Bep van Beek is een knulletje van vier jaar als hij met zijn moeder op bezoek gaat bij zijn tante op het Afrikaanderplein. Ze gaan lopend en als ze aan het einde van hun straat de hoek omgaan, zien ze tegen een talud twintig dode mannen liggen. Een beeld dat hij nooit meer vergeet.

'Mijn moeder wilde snel omdraaien, maar de Duitsers dwongen haar om erlangs te lopen én te kijken. 'Doorlopen en niet kijken!', fluisterde ze tegen mij. Maar ik keek natuurlijk toch. Hoewel ik nog nooit eerder dode mensen gezien, had ik toch direct door dat die mannen niet meer leefden. Eentje droeg er boerenklompen en dat beeld is me altijd bijgebleven. Zeer ontdaan kwamen we bij mijn tante aan. De fusillade was nog lang het gesprek van de dag. Als jochie was ik mij daar niet zo van bewust. Het leven ging door. Ik heb er later gelukkig geen last van gekregen, maar vergeten zal ik het nooit! Nog elk jaar ga ik naar de dodenherdenking bij de Vallende Ruiter.'

De herinnering van de heer Arie Bezemer (1937): 'Je mag gaan kijken, maar doe het niet'

Nadat z'n amandelen zijn geknipt, loopt Arie Bezemer als jochie van acht jaar met zijn moeder van de Medische Dienst aan de Riederlaan terug naar huis. In de verte stopt er een colonne auto's. Er stappen Duitse soldaten uit en heel veel mannen. De kleine Arie wil blijven staan, maar zijn moeder zegt 'doorlopen!'

'Terwijl we doorliepen, keek ik natuurlijk toch een paar keer om. Ik zag soldaten schieten en mannen op de grond vallen. Het geluid van die schoten hoor ik nog steeds helder in mijn hoofd als ik eraan terugdenk. Opeens kwam er heel hard een paard en wagen aanrijden. De jongen op de bok schreeuwde 'ze gaan mijn baas doodschieten, ze gaan mijn baas doodschieten…!' Dat maakte veel indruk. Later bleek dat de baas van die jongen op bevel had moeten kijken naar de fusillade. Thuis vertelde ik mijn buurjongens wat er gebeurd was. Zij wilde gaan kijken bij de slachtoffers. Ik vroeg aan mijn moeder of ik ook mee mocht. Ze zei: 'Je mag gaan kijken, maar doe het niet. Want het klopt niet.' Ik ben toen niet meegegaan en daar heb ik tot op de dag van vandaag geen spijt van. Later heb ik nog dikwijls gespeeld met het Tamboer- en Pijperkorps tijdens de dodenherdenking bij het monument De Vallende Ruiter.'

De herinnering van mevrouw Bep van Daalen (1929): 'Het is vandaag weer een enge dag geweest'

Ruud Lamers vond in het dagboek van zijn moeder Bep van Daalen een dagboekfragment over de fusillade bij het Hofplein. Ze schreef als meisje van 15 jaar op 12 maart 1945 het volgende:

'Het is vandaag weer een enge dag geweest. Vanmorgen zou ik naar Sjaan gaan en ik liep daar bij het Hofplein en daar zag ik een hoop mensen staan. Ik kwam dichterbij en daar lagen twintig mannen doodgeschoten. Ik kwam bij Sjaan d'r moeder aan en daar heb ik zitten brullen. Toen ik thuiskwam begon ik weer, want het was zo'n vreselijk gezicht. Er lag ook een jongen bij van ongeveer 15 jaar oud, erg hè. Aan Overmaas zijn er ook twintig neergeschoten.  Ik was er de hele dag akelig van. Bah. Ook is Sjaan haar Opa gisteravond gestorven.'

Geachte aanwezigen,

Vandaag herdenken we de 3.500 opvarenden van Nederlandse
koopvaardijschepen die in de Tweede Wereldoorlog het leven verloren.
Dat doen we traditiegetrouw hier, aan de boorden van de Maas bij
monument De Boeg.

De Boeg werd hier in 1957 geplaatst. En de afgelopen jaren zijn hier
tijdens de herdenkingen al veel indrukwekkende verhalen verteld.
Persoonlijke verhalen over slachtoffers, oorlogsverhalen over het leven
op zee en verhalen over de belangrijke rol die de koopvaardij had in de
oorlog.

Maar nog lang niet alles is verteld. Zo wordt vandaag een krans gelegd
door familie van Haike Tap. Hij was matroos aan boord van stoomschip
De Vecht. Dit stoomschip vertrekt op 6 maart 1940 uit Rotterdam. De
volgende ochtend, als De Vecht op de Noordzee vaart, wordt ze gespot
door een Duitse onderzeeboot. Na een achtervolging van drie uur
torpedeert de duikboot het koopvaardijschip.

Zogezegd omdat de Duitser geen ‘neutraliteitskenmerken’ kunnen
ontdekken.

De torpedo is een voltreffer. Binnen 20 minuten zinkt de Vecht. Er is
niemand die het overleeft. Onder de 22-koppige bemanning is ook Haike
Tap, geboren op 19 maart 1897 in Delfzijl. Haike werd 42 jaar.

Voor de Duitse onderzeeër is het Nederlandse vrachtschip al het zesde
vrachtschip dat ze tot zinken brengt, maar het eerste Nederlandse.

De aanval op De Vecht gebeurt vóórdat Nederland officieel in oorlog is
met Duitsland. Want dat is pas twee maanden later, als de nazi’s
Nederland binnenvallen.

Maar omdat Nederland op 6 maart 1940 nog niet in oorlog is, worden
opvarenden van De Vecht niet gezien als oorlogsslachtoffers.
Terwijl ze dat natuurlijk wel zijn. En zij niet alleen. In de periode tussen
september 1939 en mei 1940 worden zo’n 40 Nederlandse
koopvaardijschepen tot zinken gebracht, waarbij 160 opvarenden de
dood vinden in deze ‘schemeroorlog’.

Dat is wat oorlog doet.
Oorlog werkt niet met tijdslijnen.
Oorlog maakt geen onderscheid in burger en soldaat.
Oorlog is oorlog, en kent alleen maar verliezers.

Dat is wat al die verhalen die hier de afgelopen jaren verteld zijn, ons
hebben geleerd.

Dat is de les die wij allemaal moeten trekken om vreedzaam samen te
kunnen leven.

Dat is.. waarom we blijven herdenken.

Herdenking Laurenskerk

Wat betekent Nooit Meer Oorlog?
Sinds de Tweede Wereldoorlog is oorlog nooit zo nabij geweest.
De zwart-witfoto’s van toen zien we nu in kleur. In bewegende beelden.

We zien de dappere verdediging van Rotterdam bij de Maasbruggen in de havensteden Odessa en Marioepol.
We zien bommen die onze binnenstad verwoestten, vallen op Kiev en Donetsk. We zijn getuige van de slachting van burgers in Israël. We zien de kinderen van de Hongerwinter in Gaza. In Jemen.

We voelen hoe discriminatie, racisme, antisemitisme en uitsluiting weer salonfähig worden gemaakt. We horen weer beweringen en beloften van valse profeten over de toekomst van ons land. En vooral: wie ons daarbij in de weg staat. De gruwelijke geschiedenis van de Tweede Wereldoorlog leert ons waar haat en wrok uiteindelijk toe kunnen leiden.

Oorlog ontkiemt op een voedingsbodem van wantrouwen.
De giftige bloemen en scherpe doornen zaaien dood en verderf. Laten diepe, pijnlijke littekens achter.

Jetske kan hierover meepraten. Ik heb haar uitgenodigd om bij deze herdenking aanwezig te zijn. Haar leven is getekend door de oorlog.

Op 3 oktober 1941 ging haar vader Willem nog even langs bij zijn zus en zwager, die op de hoek van de Wevershoekstraat en de Dordtselaan woonden. Toen ze vliegtuigen hoorden overkomen, gingen ze met z’n drieën naar buiten. Ze zagen hoe de geallieerden de haven bombardeerden om de bezetter te dwarsbomen.

Willem en zijn zwager Cor werden geraakt door bomscherven. Cor werd snel geopereerd en herstelde. Willem werd pas veel later naar het ziekenhuis gebracht, met een zelf afgebonden been. De amputatie kwam te laat: hij overleed aan een bloedvergiftiging.

Een jonge vader, een man in de kracht van zijn leven. Dood. Zijn jonge vrouw Ida voelde geen opluchting bij de bevrijding. Alleen maar verdriet.
Ida en haar dochter Jetske zijn altijd bij elkaar gebleven. Zij konden elkaar niet loslaten. Ze voelden zich alleen, in de steek gelaten. Tegelijkertijd voelden ze een enorme hunkering om erbij te horen. Een diepe behoefte aan geborgenheid. Maar ze wantrouwden de wereld om hen heen.

Jetske verloor niet alleen haar vader. Andere gebeurtenissen staan ook in haar ziel gekerfd.

Als meisjes van 5 en 7 zagen Jetske en haar nichtje Hennie de gefusilleerde mannen op de kop van de Goereesestraat liggen, op 12 maart 1945.

Ze heeft de honger gevoeld, en de wanhoop over de verloren bonnen voor de gaarkeuken. Ze maakte hongertochten mee naar de Hoekse Waard.
En steeds maar weer dat angstaanjagende geluid van het luchtalarm.
Hoe stevig je je kind ook vasthoudt, die kleine ogen en oren pikken meer op dan je lief is.

Jetske en Ida moesten, zoals veel Rotterdammers, roeien met de riemen die ze hadden. Vanwege geldgebrek heeft Jetske nooit door kunnen leren. Maar ze vond haar plek bij Het Vrije Volk, de krant waar ze lang heeft gewerkt.

Haar moeder Ida overleed in 1993, na twaalf jaar bij Jetske en haar man gewoond te hebben. Tot ieders geluk en tevredenheid. Gewoon fijne mensen, getekend door de oorlog.

Wat ziet Jetske als ze naar het nieuws kijkt? De overvolle ziekenhuizen, de vluchtelingenkampen met moeders en kinderen? Baby’s met bolle buikjes van de honger?

Zwart-witfoto’s van toen, in kleur.

Misschien moeten we een dichter aan het woord laten. Dichters geven geen antwoorden, maar stellen goede vragen. Zoals Nesan Erdoğan. Hij is in 1964 geboren in Turkije en woont sinds 1985 in Nederland. De titel van zijn gedicht luidt: Aftocht.

Als de bloedige optocht van cijfers
het zwijgen oplegt aan letters
telt een generaal zijn medailles
een stad zijn doden.

Als de bloedige optocht van cijfers
het zwijgen oplegt aan letters
blijven de straten zonder beeld
en kleurenblind achter.

Daar, op die plek waar één
gelijk is aan negen en tien
of aan oneindig en niets
telt men medailles met doden.

Hoe telt men doden als die er niet zijn?

Aan de triomfboog hangen de vlaggen
terwijl de tijd ontkend verstrijkt met
de wind waarin die vlaggen wapperen
raakt alles en iedereen
als door smart bewogen
maakt de rekenkunde
zich waar door een bloedige leugen.

Hoe kunnen we het zwijgen doorbreken?
De feiten en cijfers weer laten spreken?
De wind uit een andere hoek laten waaien?

Door mensen als Jetske aan het woord te laten. Door te luisteren. Verhalen door te geven.
Eigenlijk heel simpel. Bel eens aan bij de buren en vraag je buren hetzelfde te doen.

Deel wat je weet en wat je beweegt.
Deel je dromen voor de toekomst.
En laat die toekomst van ons allemaal samen zijn.

Vrede gedijt op een voedingsbodem van vertrouwen. In de woorden van Lenny Kuhr: de zachtheid zal overwinnen.
Ik voeg daaraan toe: de dichters zullen de zachtheid en de overwinning verwoorden.

Aanbellen bij de buren mag een kleine stap lijken, maar dit is het mooiste dat u me kunt geven, bij mijn laatste herdenkingsbijeenkomst in de Laurenskerk.

Dank voor uw aandacht.

Herdenking Stadhuisplein

Herdenken betekent niet vergeten. De herinnering eren aan de mensen die we zijn verloren.
Hoe doen we dat in een tijd waarin terreur, haat en boosaardigheid het nieuws domineert? Een tijd waarin oorlog nooit zo dichtbij is geweest sinds 1945?

Door de kracht te voelen van die twee minuten stilte. De kracht om in gedachten verbinding te maken met het verleden. Met de mensen die getroffen werden door een wreed lot. Mensen zoals u en ik.

De kracht om verbinding te maken met het heden. We leven in een turbulente tijd, waarin polarisatie op de loer ligt. We luisteren, maar laten ons niet van de wijs brengen.

De kracht om een brug te slaan naar de toekomst. De toekomst die in de handen van onze kinderen en kleinkinderen ligt. Het verhaal van toen is belangrijk voor nu. Er is een verband tussen de geschiedenis en wat de jeugd op televisie en internet ziet.

Als zij de geschiedenis begrijpen, staan we sterker. Kunnen we laten zien waar we als samenleving toe in staat zijn. Zoals het wij-zij denken doorbreken. Ons niet uit elkaar laten spelen.

De samenleving is er voor iedereen die in vrede en vrijheid in onze rechtsstaat wil leven. Waar de Grondwet minderheden beschermt, zodat iedereen zijn eigen leven kan leiden. Een samenleving waarin we elkaar vasthouden, ook al zijn we het niet altijd met elkaar eens.

Want zonder medeleven kan niemand overleven.
Laten we dat nooit vergeten.

Gedicht van kinderburgemeester Dominique op Stadhuisplein

Stil

vanavond ben ik stil
voor wat verloren ging
in voorbije oorlogstijd
onschuld, veiligheid, vertrouwen, leven
bevroren in de tijd

vanavond ben ik stil
voor wie verlies nog draagt
van wie in oorlog is gestorven
angst, onmacht, strijd
diepe sporen
voordat vrijheid werd verworven

en vanavond ben ik stil
voor wie de stilte raakt 
aan eigen diepe pijn
zonder grenzen, zonder tijd
in stilte 
zullen we verbonden zijn

Toespraak herdenking Begraafplaats Crooswijk

Burgemeester Aboutaleb, 4 mei 2024

Als je nu vergeet dat je weet hoe het afloopt
Hoe alles is gegaan
De winnaars en verliezen
Zou je het kiezen?
Het juiste pad

Plaats jezelf in een koude nacht
Duitse stemmen klinken zacht
Ze poetsen hun geweren
Zou je je verweren?
Het juiste pad

Twee strofen uit het indrukwekkende lied Het juiste pad
van Yentl en de Boer. Het neemt je mee naar een tijd van
dreiging en onzekerheid. Laat je nadenken over je eigen
positie, keuzes en motieven.

En het roept de vraag op: wat is het juiste pad?
Kun je dat wel zien als je midden in de gebeurtenissen
zit? Is dat pad voor iedereen hetzelfde of verschilt het per
persoon, plaats of periode?

Achteraf is makkelijk oordelen. Hoe ingewikkeld het
vinden van dat juiste pad is, laat dramaserie De Joodse
Raad goed zien.

Zelfs als jíj denkt dat je het juiste pad volgt, kunnen
anderen daar heel anders tegenaan kijken.
Jouw handelen afkeuren. Pas nu, zoveel jaar later, kantelt
dat beeld weer. Worden nuances en intenties zichtbaar.
Zodat bijvoorbeeld opperrabbijn Jacobs zijn mening over
de Raad heeft bijgesteld.

Hij leerde dat de Joodse Raad niet deugde, dat de Raad
verantwoordelijk was voor het wegvoeren van zovele
Nederlandse Joden. Maar nu ziet hij de grijstinten.
‘Het is geen zwart-witverhaal. Het is het onmogelijk
maken van beslissingen over onmogelijke zaken’, zei
Jacobs onlangs.

Het juiste pad. Zou u het herkennen? Zou u het kiezen?

In 1943 was het voor Rotterdammers Hendrikus
Bouwman en Wilhelmus Hommel in ieder geval helder.

Op 29 april kondigde de Duitse bezetter aan dat
Nederlandse oud-militairen opgeroepen werden voor
Arbeitseinsatz. En dan met name de oud-militairen die
ons land in 1940 hadden verdedigd tegen de Duitsers.

Bouwman en Hommel kwamen in opstand. Samen met
ruim 500.000 andere Nederlanders legden zij het werk
neer tijdens de April-Mei-staking. Eén van de grootste
stakingen uit onze geschiedenis.

Wij weten nu hoe het afloopt, dat wisten de stakers
destijds natuurlijk niet. Zij volgden hun hart, kozen hun
pad. De nazi’s grepen hard in en vermoordden ruim 200
stakers, onder wie deze twee Rotterdammers.
Het juiste pad kostte ze hun leven.

Zo zijn er meer voorbeelden van grote verzetsdaden.
Maar er waren ook kleine daden van verzet.
Die geen invloed hadden op het verloop van de bezetting.
Maar wel op het leven van de betrokkenen.

Zoals het verhaal van Israël Polak en zijn familie.
Hij richtte in 1922 samen met zakenpartner Jacob Blok de
Rotterdamse groothandel Polak+Co op. Toen de Duitse
bezetter stappen nam om het Joodse bedrijfsleven te
verwoesten, droeg Polak alles over aan twee
medewerkers.
Zelf vluchtte hij met zijn familie naar Zwitserland.

De medewerkers gingen omzichtig te werk, zorgden
ervoor dat alle papieren op het oog in orde waren.
Zij zorgden ook voor goede verslaglegging rond de
'Verordening tot de verwijdering van joden uit het
bedrijfsleven'. Met succes.

Want na terugkomst in Rotterdam kreeg Polak eind 1945
weer de volledige zeggenschap over zijn bedrijf.

Zijn medewerkers volgden hun hart, kozen hun pad.
De groothandel bestaat nog steeds en is vorig jaar zelfs
bekroond met het Koninklijk Predicaat van hofleverancier.
Een gelukkige afloop dit keer.

Het juiste pad.

Voor ondernemer Isaac van Raalte liep het anders af.
Ook hij droeg zijn bedrijf over aan vertrouwde niet-Joodse
handen. Om zijn levenswerk uit Duitse handen te houden.
Dat lukte; zijn bedrijf bestaat ook nog steeds.
Maar in tegenstelling tot Polak ontvluchtte Van Raalte
onze stad niet. Hij werd al snel opgepakt, gedeporteerd
en in vernietigingskamp Auschwitz vermoord.

Vandaag staan we stil bij de verhalen van Hendrikus
Bouwman, Wilhelmus Hommel, Israël Polak en Isaac van
Raalte. Denken we aan alle andere mensen die getroffen
zijn door de Tweede Wereldoorlog.

Aan alle mensen die in zeer moeilijke omstandigheden
het juiste pad probeerden te vinden en te volgen.

We denken aan de militairen die het leven lieten, aan de
soldaten die stad en land verdedigden en aan de
geallieerde strijdtroepen die ons te hulp schoten.

Aan de mensen die in verzet kwamen, aan de mensen
die vanwege hun acties opgepakt en vermoord werden.

We denken aan de dwangarbeiders die ver van huis en
hun geliefden werkten in Duitse fabrieken.

Aan de mensen die huis en haard en soms zelfs het leven
verloren bij de verschillende bombardementen op onze
stad.

En we staan stil bij alle mensen die als minderwaardig
bestempeld werden. Vanwege afkomst, religie,
geaardheid of mentale beperking. Aan mensen die alles
kwijtraakten en op een wrede, mensonterende wijze in
concentratiekampen werden vermoord.

Vandaag herdenken we alle slachtoffers van
oorlogsgeweld. In de Tweede Wereldoorlog en in latere
conflicten, in Nederlands-Indië, in Korea en bij
vredesoperaties.

We denken ook aan de mensen die nu lijden onder
oorlogsgeweld, waar ook ter wereld. We moeten lering
trekken uit de verhalen uit het verleden en het heden.
Omdat we nooit mogen vergeten waartoe haat en
uitsluiting kan leiden.

Daarom is herdenken belangrijk. Elk jaar opnieuw.
Om de slachtoffers te eren. Om de gevallen strijders te
bedanken voor het grote offer dat zij brachten voor onze
vrijheid. En om ervoor te zorgen dat wij ons blijven
inzetten voor vrijheid en vrede. Voor het juiste pad.

4 mei

op de dag dat ik dit gedicht schreef
liepen vier jongens langs wat eens een weg was
terug naar hun huis in de hoop
vrienden of huisraad te redden

de drone die hen volgde wist met precisie
een bom te lossen op hun pad
ze verdwenen in een stofwolk
die alleen nog online te zien is

het zijn de details die je bijblijven
ik heb dit eerder gezien
in een andere vorm gehoord

dit gedicht probeert iets te eren
wat eerloos werd geruimd 
wat is het waard?

onrecht trekt nu langs andere plekken, zoals de nacht 
langs de evenaar verschuift
je wilt huilen naar de maan van dit armzalig bestaan

herdenken voelt verdacht veel als wachten 
op die boemerang van het verleden
zoveel gruwel en in naam

van wat?

ik wil mensendaden niet beschrijven 
als een onvermijdelijke kracht
wat je met twee armen en benen kunt doen
is even wonderlijk als beestachtig

hoe meer je weet hoe meer 
het je de adem beneemt
je wiegt je eigen hoofd als troost
hoe is het mogelijk dat iemand hier

ooit in heeft geloofd?

-Elfie Tromp
Stadsdichter 2023/2024